Thực trạng gia công và thách thức tăng trưởng của doanh nghiệp điện tử Việt

Ngành công nghiệp điện tử, máy tính và linh kiện đã trở thành một trong những ngành xuất khẩu chủ lực của Việt Nam. Tuy nhiên, mặc dù có tốc độ tăng trưởng mạnh mẽ và góp phần quan trọng vào kim ngạch xuất khẩu quốc gia, ngành này vẫn phải đối mặt với không ít thách thức, đặc biệt là trong việc nâng cao vị thế của các doanh nghiệp trong nước trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Thành tựu và thực trạng ngành công nghiệp điện tử

Theo báo cáo của Cục Công nghiệp (Bộ Công Thương), trong năm 2023, xuất khẩu điện tử, máy tính và linh kiện đạt 57,3 tỷ USD, đứng đầu trong nhóm 7 ngành hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam. Đây là một con số ấn tượng, phản ánh sự phát triển mạnh mẽ của ngành trong thời gian qua. Việt Nam hiện đứng trong nhóm các quốc gia xuất khẩu điện tử lớn nhất thế giới, đặc biệt là trong lĩnh vực điện thoại di động, nơi Việt Nam đứng thứ hai thế giới về xuất khẩu, chỉ sau Trung Quốc.

Tuy nhiên, dù có những thành tựu đáng ghi nhận, sự tham gia của Việt Nam vào ngành công nghiệp điện tử lại chủ yếu thông qua các doanh nghiệp FDI (đầu tư trực tiếp nước ngoài). Các doanh nghiệp này không chỉ chiếm lĩnh các chuỗi cung ứng mà còn giữ vai trò chủ đạo trong việc xác định giá trị gia tăng, quy trình sản xuất và nghiên cứu phát triển. Do đó, mặc dù Việt Nam có kim ngạch xuất khẩu lớn, nhưng thực tế giá trị gia tăng của ngành này trong nước lại không cao.

Vị thế thấp trong chuỗi cung ứng toàn cầu

Một trong những vấn đề lớn mà các doanh nghiệp Việt Nam phải đối mặt là vị thế thấp trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Theo Hiệp hội Công nghiệp hỗ trợ Việt Nam, các doanh nghiệp Việt Nam hầu hết tham gia vào ngành điện tử ở những công đoạn có giá trị gia tăng thấp, chủ yếu là lắp ráp và gia công đơn giản. Điều này khiến các doanh nghiệp trong nước không thể tạo ra sự khác biệt lớn về mặt giá trị sản phẩm.

Việt Nam hiện chỉ tham gia vào các công đoạn phụ trợ trong chuỗi cung ứng, trong khi các công đoạn quan trọng như nghiên cứu, thiết kế, phát triển sản phẩm và marketing vẫn nằm trong tay các doanh nghiệp FDI. Vì vậy, dù kim ngạch xuất khẩu của ngành điện tử Việt Nam đang tăng trưởng mạnh mẽ, nhưng giá trị thực sự mà các doanh nghiệp trong nước thu được lại không đáng kể so với các công ty đa quốc gia.

Đơn hàng không ổn định và yêu cầu thanh toán nghiêm ngặt cũng là một vấn đề lớn. Các doanh nghiệp FDI thường xuyên được ưu tiên nhận các đơn hàng lớn và dài hạn, trong khi doanh nghiệp Việt chỉ nhận được các đơn hàng nhỏ lẻ, không ổn định và có yêu cầu thanh toán chặt chẽ hơn. Điều này tạo ra sự phân hóa rõ rệt giữa các doanh nghiệp trong nước và doanh nghiệp nước ngoài, khiến cho các doanh nghiệp Việt Nam càng khó khăn trong việc duy trì hoạt động lâu dài và mở rộng quy mô sản xuất.

Thiếu năng lực nghiên cứu và phát triển sản phẩm

Một yếu tố quan trọng khác ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững của ngành công nghiệp điện tử tại Việt Nam là sự thiếu hụt năng lực nghiên cứu và phát triển sản phẩm. Các chuyên gia đã chỉ ra rằng các sản phẩm điện tử có tuổi thọ ngắn và thay đổi mẫu mã liên tục, đòi hỏi các doanh nghiệp phải đầu tư mạnh mẽ vào nghiên cứu và phát triển để bắt kịp xu hướng. Tuy nhiên, các doanh nghiệp trong nước hiện chưa có đủ năng lực để tự chủ trong việc nghiên cứu, thiết kế sản phẩm hay xây dựng thương hiệu riêng.

Vì vậy, phần lớn các công đoạn có giá trị gia tăng cao trong ngành điện tử vẫn phụ thuộc vào các công ty đa quốc gia. Doanh nghiệp Việt chủ yếu chỉ tham gia vào công đoạn gia công lắp ráp, không thể kiểm soát được sự thay đổi của công nghệ và thị hiếu người tiêu dùng, do đó không thể tạo ra được nhiều giá trị từ các sản phẩm điện tử mà mình tham gia sản xuất.

Áp lực từ yêu cầu sản xuất bền vững

Bên cạnh những khó khăn về năng lực sản xuất và công nghệ, ngành công nghiệp điện tử Việt Nam còn đang chịu sự tác động mạnh mẽ từ các yêu cầu về sản xuất bền vững từ các thị trường lớn như châu Âu và Mỹ. Các quy định về bảo vệ môi trường và tiêu chuẩn sản xuất bền vững ngày càng trở nên nghiêm ngặt, tạo ra một áp lực lớn đối với các doanh nghiệp trong nước.

Với quy mô và nguồn lực hạn chế, các doanh nghiệp Việt Nam khó có thể đáp ứng được những tiêu chuẩn này. Chi phí sản xuất tăng cao do phải đầu tư vào công nghệ sạch và các quy trình sản xuất bền vững. Trong khi đó, các doanh nghiệp FDI có thể dễ dàng đáp ứng yêu cầu này nhờ vào khả năng tài chính mạnh mẽ và nguồn lực lớn. Điều này càng tạo ra sự chênh lệch giữa các doanh nghiệp trong nước và doanh nghiệp nước ngoài, khiến cho các doanh nghiệp Việt càng khó cạnh tranh trong một thị trường toàn cầu khốc liệt.

Thách thức và triển vọng phát triển

Nhìn chung, ngành công nghiệp điện tử của Việt Nam đang đối mặt với một loạt các thách thức lớn. Mặc dù có tiềm năng và đã đạt được những thành tựu đáng kể, nhưng thực tế vị thế của Việt Nam trong chuỗi cung ứng toàn cầu vẫn còn khá thấp. Các doanh nghiệp trong nước chủ yếu tham gia vào các công đoạn gia công, lắp ráp, mà không thể kiểm soát được giá trị gia tăng cao trong toàn bộ chuỗi cung ứng.

Điều này khiến cho ngành công nghiệp điện tử của Việt Nam dù có kim ngạch xuất khẩu lớn nhưng lại thiếu đi sự bền vững và khả năng tạo ra giá trị lâu dài. Để vươn lên và nắm bắt cơ hội từ những xu hướng phát triển toàn cầu, ngành điện tử Việt Nam cần phải cải thiện khả năng nghiên cứu, phát triển và xây dựng chuỗi giá trị độc lập, nhằm gia tăng giá trị gia tăng và chủ động hơn trong việc kiểm soát quy trình sản xuất.

Xem thêm: Giải pháp chuyển đổi số giúp các doanh nghiệp điện tử tăng trưởng vượt bậc