27/02/2025
Bình luận(0)Việt Nam đã đạt được những thành tựu ấn tượng trong xuất khẩu nhờ lợi thế lao động giá rẻ và hội nhập toàn cầu. Tuy nhiên, mặc dù có sự chuyển dịch sang các sản phẩm công nghệ cao, xuất khẩu của Việt Nam vẫn chủ yếu dựa vào số lượng thay vì chất lượng. Bài viết này sẽ phân tích những thách thức và cơ hội để Việt Nam chuyển từ mô hình tăng trưởng dựa vào lao động sang một nền kinh tế xuất khẩu giá trị cao hơn.
Sự thành công và những hạn chế trong hội nhập toàn cầu của Việt Nam
Việt Nam là một quốc gia vừa gia nhập vào cuộc chơi toàn cầu hóa trong vòng hai thập kỷ qua, đã có những bước tiến mạnh mẽ, đưa nền kinh tế vươn lên một tầm cao mới.
Thành tựu nổi bật nhất trong quá trình hội nhập chính là sự bứt phá trong xuất khẩu, khi nền kinh tế đã tận dụng thành công những lợi thế về lao động dồi dào giá rẻ để thúc đẩy sản xuất và xuất khẩu hàng hóa. Tuy nhiên, sự phát triển này cũng đi kèm với những hạn chế rõ rệt, đặc biệt là sự phụ thuộc quá lớn vào mô hình sản xuất thâm dụng lao động với giá trị gia tăng thấp.
Mặc dù đã có sự chuyển dịch mạnh mẽ từ các ngành thâm dụng lao động sang những lĩnh vực chế tạo, chế biến công nghệ cao, nhưng đến nay, Việt Nam vẫn chưa hoàn toàn thoát khỏi tình trạng tăng trưởng xuất khẩu chủ yếu dựa vào số lượng thay vì chất lượng. Điều này là hệ quả của việc chú trọng vào việc tận dụng lợi thế lao động giá rẻ trong khi thiếu đi sự đột phá về công nghệ và giá trị gia tăng trong chuỗi cung ứng toàn cầu.
Chuyển mình sang lĩnh vực công nghệ cao mang lại những bước tiến và hạn chế
Thực tế cho thấy trong suốt 20 năm qua, xuất khẩu của Việt Nam đã có sự chuyển dịch rõ rệt từ các sản phẩm chế tạo đơn giản sang các sản phẩm có giá trị cao hơn, đặc biệt là trong lĩnh vực điện tử. Giá trị bình quân của mỗi đơn vị xuất khẩu đã tăng gấp đôi, một chỉ số cho thấy sự cải thiện trong chất lượng xuất khẩu. Tuy nhiên, sự thay đổi này vẫn chưa đủ mạnh để Việt Nam có thể đạt được mức tăng trưởng xuất khẩu dựa trên chất lượng bền vững.
Một trong những lý do chính là khối lượng xuất khẩu vẫn duy trì ở mức rất cao, gấp gần mười lần trong suốt hai thập kỷ qua. Điều này cho thấy rằng mặc dù có sự chuyển dịch sang các sản phẩm công nghệ cao, Việt Nam vẫn phụ thuộc phần lớn vào số lượng sản phẩm xuất khẩu, chưa thể tạo ra được sự đột phá về chất lượng, từ đó chưa thể tăng trưởng bền vững về năng suất lao động và giá trị gia tăng qua thương mại.
Phân tích về giá trị gia tăng và năng suất lao động
Việt Nam vẫn chuyên môn hóa vào các hoạt động thâm dụng lao động, sử dụng các quy trình lắp ráp và sản xuất với chi phí thấp, chủ yếu tập trung vào những phân đoạn mang lại giá trị gia tăng thấp trong các chuỗi giá trị toàn cầu (GVC). Điều này dẫn đến tình trạng giá trị gia tăng trong xuất khẩu tính theo đầu người của Việt Nam vẫn còn khá thấp so với các nền kinh tế khác trong khu vực.
Dù có sự tăng trưởng ấn tượng về hàm lượng giá trị gia tăng trong nước trong hàng xuất khẩu của Việt Nam, đặc biệt trong các ngành chế tạo và chế biến, nhưng con số này vẫn còn khiêm tốn so với các quốc gia như Hàn Quốc, Thái Lan hay Malaysia. Tính đến năm 2020, hàm lượng giá trị gia tăng trong nước của Việt Nam trong xuất khẩu đã đạt hơn 1.400 USD trên đầu người, gấp gần 12 lần so với 15 năm trước, nhưng vẫn chưa thể sánh bằng các nền kinh tế thu nhập cao.
Điều này cho thấy mặc dù có sự tăng trưởng vượt bậc về số lượng, các sản phẩm xuất khẩu của Việt Nam vẫn chủ yếu là những sản phẩm chế tạo đơn giản, ít có giá trị gia tăng, không thể tạo ra được bước nhảy vọt trong việc nâng cao năng suất lao động và chất lượng sản phẩm. Việt Nam vẫn chủ yếu khai thác lợi thế cạnh tranh về chi phí lao động rẻ thay vì sáng tạo ra các sản phẩm mang tính đổi mới và sáng tạo cao.
Thách thức và cơ hội trong việc thúc đẩy chất lượng xuất khẩu
Mặc dù việc tham gia vào các chuỗi giá trị toàn cầu (GVC) đã giúp Việt Nam có được sự chuyên môn hóa cao trong việc lắp ráp và gia công với chi phí thấp, nhưng đây không phải là chiến lược bền vững trong dài hạn. Để tăng trưởng xuất khẩu theo hướng chất lượng cao, Việt Nam cần phải hướng tới việc nâng cao giá trị gia tăng trong các sản phẩm, đẩy mạnh nghiên cứu và phát triển công nghệ, cũng như đào tạo nguồn nhân lực có tay nghề cao.
Việc chuyển mình từ một nền kinh tế lao động giá rẻ sang một nền kinh tế dựa trên công nghệ cao và giá trị gia tăng là một quá trình đầy thách thức. Tuy nhiên, nếu có sự đầu tư mạnh mẽ vào các ngành công nghệ cao, Việt Nam hoàn toàn có thể trở thành một trong những quốc gia dẫn đầu trong chuỗi cung ứng toàn cầu, từ đó không chỉ gia tăng giá trị xuất khẩu mà còn thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững.
Kết luận
Sự phát triển nhanh chóng trong hai thập kỷ qua của Việt Nam là một thành tựu đáng ghi nhận, nhưng mô hình tăng trưởng hiện tại vẫn chưa đủ để đưa nền kinh tế vươn tới những giá trị gia tăng cao hơn. Việc tăng trưởng xuất khẩu chủ yếu dựa vào số lượng và lao động giá rẻ đang bộc lộ những hạn chế, đòi hỏi Việt Nam cần có những bước đi chiến lược hơn để chuyển dịch sang một nền kinh tế xuất khẩu chất lượng cao.
Để làm được điều này, Việt Nam cần đẩy mạnh đầu tư vào công nghệ, nâng cao giá trị gia tăng trong sản phẩm xuất khẩu và không ngừng cải thiện năng suất lao động.