17/03/2025
Bình luận(0)Trong bối cảnh Việt Nam hội nhập sâu vào các chuỗi giá trị toàn cầu (GVC), đất nước này đang đối mặt với một vấn đề nghiêm trọng ảnh hưởng đến khả năng phát triển và gia tăng giá trị gia tăng trong nền kinh tế. Đó là sự thiếu hụt nguồn cung lao động có kỹ năng cao, đặc biệt là trong các lĩnh vực yêu cầu trình độ chuyên môn sâu, như khoa học, kỹ thuật, công nghệ và quản lý.
Mặc dù lợi thế lao động dồi dào với chi phí thấp đã giúp Việt Nam thu hút các nhà đầu tư quốc tế vào các ngành sản xuất thâm dụng lao động, vấn đề nâng cao kỹ năng lao động và năng suất lao động đang dần trở thành yếu tố quyết định khả năng duy trì và nâng cao năng lực cạnh tranh của đất nước.
Sự chuyển dịch trong cơ cấu nguồn cung lao động
Chi phí lao động tăng nhưng năng suất lao động không được cải thiện
Trong suốt thập kỷ qua, Việt Nam đã chứng kiến sự gia tăng đáng kể về chi phí lao động, đặc biệt là trong các lĩnh vực chế tạo chế biến. Trong giai đoạn 2010-2020, chi phí lao động tại Việt Nam đã tăng gần ba lần, với mức thu nhập bình quân cho mỗi giờ lao động đạt 4,9 USD, vượt qua các quốc gia như Philippines và Indonesia, nhưng vẫn thấp hơn so với các đối thủ cạnh tranh lớn như Trung Quốc, Thái Lan hay Malaysia.
Tuy nhiên, sự gia tăng này không đi đôi với sự cải thiện về năng suất lao động. Một lao động trong lĩnh vực chế tạo chế biến tại Việt Nam chỉ tạo ra giá trị gia tăng 6,7 USD mỗi giờ, thấp hơn nhiều so với các quốc gia khác trong khu vực, như Trung Quốc (14,4 USD/giờ), Philippines (19,7 USD/giờ), hay Malaysia (27,7 USD/giờ).
Điều này cho thấy, dù chi phí lao động tăng lên, năng suất lao động của Việt Nam vẫn không đủ cải thiện để đáp ứng kỳ vọng của thị trường lao động quốc tế, khiến khả năng cạnh tranh của nền kinh tế bị suy giảm. Việc thiếu hụt lao động có kỹ năng cao đang trở thành một yếu tố gây cản trở lớn trong quá trình nâng cao giá trị gia tăng của sản phẩm và dịch vụ tại Việt Nam.
Lực lượng lao động kỹ năng cao còn hạn chế
Mặc dù Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu trong giáo dục cơ bản, nhưng vấn đề giáo dục sau phổ thông, đặc biệt là ở các lĩnh vực khoa học, công nghệ, kỹ thuật và quản lý, vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu của nền kinh tế. Các ngành nghề đòi hỏi kỹ năng cao vẫn thiếu hụt nguồn cung lao động chất lượng.
Một trong những ví dụ điển hình là trong ngành chế tạo chế biến, khi mà gần 85% việc làm trong ngành này vẫn là công việc đòi hỏi kỹ năng thấp. Điều này đã khiến cho tỷ lệ lao động có trình độ cao, như kỹ sư điện, kỹ thuật viên chuyên ngành, và nhân viên lập trình, chiếm một tỷ lệ rất nhỏ, chưa đến 6% trong toàn bộ lực lượng lao động của ngành chế tạo chế biến vào năm 2021.
Thực tế này cũng được phản ánh qua các nghiên cứu của Ngân hàng Thế giới, khi gần một phần ba các doanh nghiệp trong ngành chế tạo chế biến gặp khó khăn trong việc tìm kiếm ứng viên cho các vị trí yêu cầu kỹ năng cao. Đồng thời, khoảng 22% các cán bộ quản lý cho rằng việc tìm kiếm lao động có trình độ chuyên môn phù hợp là một trong những thách thức lớn nhất của họ.
Mục tiêu nâng cao năng suất và kỹ năng lao động
Để Việt Nam có thể duy trì sự tăng trưởng ổn định và nâng cao giá trị gia tăng trong các chuỗi giá trị toàn cầu, việc nâng cao năng suất lao động là yếu tố sống còn. Điều này đòi hỏi một chiến lược cải cách toàn diện, từ cải thiện chất lượng giáo dục nghề nghiệp đến tạo ra môi trường thuận lợi cho việc phát triển nguồn lao động có kỹ năng cao.
Cụ thể, Việt Nam cần tập trung vào việc đào tạo nguồn nhân lực có trình độ cao đẳng và đại học, nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng về lao động có kỹ năng cao trong các ngành công nghiệp chế tạo, công nghệ thông tin, kỹ thuật, và các lĩnh vực đòi hỏi trình độ chuyên môn sâu khác. Nếu không, Việt Nam sẽ gặp khó khăn trong việc duy trì khả năng cạnh tranh và tận dụng các cơ hội trong các chuỗi giá trị toàn cầu.
Rủi ro từ việc thiếu nguồn cung lao động kỹ năng cao
Một trong những lĩnh vực điển hình cho vấn đề này chính là ngành công nghiệp bán dẫn, một trong những cơ hội chiến lược của Việt Nam trong tương lai. Mặc dù ngành bán dẫn có tiềm năng phát triển mạnh mẽ, Việt Nam hiện chỉ có khoảng 5.000 kỹ sư thiết kế vi mạch bán dẫn, trong khi nhu cầu dự báo sẽ lên tới 50.000 kỹ sư vào năm 2030, bao gồm 15.000 kỹ sư chuyên môn về vi mạch bán dẫn.
Nếu không có những giải pháp đột phá trong việc đào tạo và phát triển nguồn cung lao động có kỹ năng cao, Việt Nam sẽ không thể nắm bắt được cơ hội lớn này, từ đó bỏ lỡ cơ hội gia tăng giá trị gia tăng trong chuỗi cung ứng toàn cầu.
Kết luận
Việt Nam đang đứng trước một ngã rẽ quan trọng trong quá trình phát triển kinh tế. Để hội nhập sâu rộng vào các chuỗi giá trị toàn cầu và duy trì sự tăng trưởng bền vững, Việt Nam cần phải giải quyết vấn đề thiếu hụt nguồn cung lao động có kỹ năng cao.
Điều này không chỉ giúp nâng cao năng suất lao động mà còn tạo nền tảng vững chắc cho các ngành công nghiệp mũi nhọn của đất nước trong tương lai. Việc đầu tư mạnh mẽ vào giáo dục, đào tạo nghề và cải cách chính sách lao động sẽ là chìa khóa để Việt Nam không bị bỏ lại phía sau trong cuộc cạnh tranh toàn cầu.
Xem thêm: Chuyển dịch cơ cấu xuất khẩu và thách thức chuyển hướng tăng trưởng của Việt Nam